Projekt: Ochrona i przywracanie siedlisk ichtiofauny w obszarze Natura 2000 PLH 200002 Narwiańskie Bagna

Jednostki realizujące projekt:

1. Partner wiodący (koordynujący): Narwiański Park Narodowy
2. Współbeneficjent: Narwiańskie Towarzystwo Ochrony Środowiska (NTOŚ)

Cele i opis

Strategicznym celem projektu było przywrócenie i zachowanie bioróżnorodności siedlisk wodno-błotnych obszarów Natura 2000 PLH200002 Narwiańskie Bagna i Narwiańskiego Parku Narodowego poprzez kompleksowe działania poprawiające stan środowiska z jednoczesnym wdrożeniem efektywnego systemu monitoringowo - kontrolnego. W celu realizacji zamierzonych zadań wykonano:

1. Przywrócenie i zachowanie anastomozującego systemu rzecznego Narwi w środkowej części obszaru Natura 2000 PLH200002 Narwiańskie Bagna, umożliwiającego właściwe funkcjonowanie i zwiększenie powierzchni charakterystycznych siedlisk hydrogenicznych, w tym nurtu, starorzeczy otwartych i zamkniętych, poprzez mechaniczne udrażnianie zamulonych koryt bocznych oraz wykaszanie podwodne szuwaru trzcinowego. Prace mechanicznego udrażniania koryt rozpoczęto od odnogi Narwi poniżej Uhowa, tzw. Rogaczówki, na odcinku 710 metrów. Następnie udrożniono nie funkcjonujący od wielu lat początek odnogi Waniewka o długości 450 metrów oraz koryto boczne pomiędzy Kol. Topilec a Izbiszczami o długości 2250 metrów.  W związku z tym zadanie udrażniania koryt bocznych na łącznej długości 3400 metrów zostało zakończone i obecnie koryta te funkcjonują w ciągu całego roku zasilając wodą znaczne obszary położone poniżej oraz w bezpośrednim zakresie ich oddziaływania.
2. W latach 2013-2014 wykonano wykaszanie podwodne roślinności na zarastających korytach bocznych Narwi na łącznej długości 7220 metrów w każdym roku trwania projektu. Łącznie wykoszono zatem 14440 metrów. Dzięki posiadaniau przez Służbę Parku zakupionego w ramach projektu sprzętu koszącego, prace te będą mogły być podejmowane cyklicznie, zależnie od bieżących potrzeb.
3. Oszacowano strukturę jakościową i ilościową oraz oceniono kondycję zdrowotną ichtiofauny jako bioindykatora stanu środowiska wodnego. 

W wyniku analizy uzyskanych wyników inwentaryzacji w latach 2013 – 2014 otrzymano następujące wnioski podsumowujące całe przedsięwzięcie:

a)     W przeprowadzonych odłowach w latach 2013 – 2014 na wszystkich typach stanowisk stwierdzono występowanie łącznie 22 gatunków ichtiofauny.

b)    Całkowita masa wszystkich odłowionych ryb podczas badań ichtiofauny wyniosła 395,3 kg przy liczbie osobników 4787 sztuk.

c)     Na inwentaryzowanych obszarze  wykazano obecność 4 gatunków ryb z II Załącznika Dyrektywy Siedliskowej NATURA 2000: różanki, piskorza, bolenia oraz kozy.

d)    Stwierdzono również występowanie gatunku chronionego - śliza ujętego w Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych.

e)     Analiza stałości występowania gatunków na inwentaryzowanych stanowiskach wykazała najwyższy wskaźnik tego parametru dla płoci (100% - występowała na wszystkich stanowiskach), szczupaka (83,3%), oraz okonia i jazia (77,8%). Najniższe natomiast wskaźniki uzyskały: karp, jelec, a także śliz (2,8%) – stwierdzane wyłącznie jednorazowo podczas inwentaryzacji. Z gatunków z II Załącznika Dyrektywy Siedliskowej NATURA 2000 najczęściej w odłowach występował piskorz (41,7%) .

f)     Pod względem wskaźnika dominacji liczebnościowej oraz wagowej zaznacza się wyraźna przewaga płoci (odłowiono 2789 sztuk o łącznej masie 128,3 kg), co stanowi około 60% całkowitej liczby odłowionych ryb oraz ponad 30% masy całego odłowu. Ważną pozycję w strukturze dominacji zajmuje również szczupak. W dalszej kolejności znajdują się inne gatunki karpiowate, charakterystyczne dla zespołów ichtiofauny Narwi: jaź, leszcz oraz krąp.

g)     W porównaniu z rokiem 2013, gdzie wykazano zubożenie struktury i różnorodności gatunkowej na stanowiskach położonych na starorzeczach zamkniętych w roku 2014  można zauważyć wyraźny wzrost liczby występujących gatunków oraz ich liczebności. Ma to związek pracami renaturalizacyjnymi na obszarze opisywanych stanowisk, w wyniku których nastąpiło odtworzenie stałego połączenia koryta rzeki ze starorzeczem (migracja ichtiofauny z innych stanowisk). Z upływem kolejnych lat struktura zespołów ichtiofauny powinna stale się rozwijać i wzbogacać, gdyż świeżo renaturalizowane starorzecza będą nabierały bardziej naturalnego charakteru (m.in. więcej kryjówek, odpowiednie wykształcona flora wodna).

h)    W 2014 roku na terenie stanowisk starorzeczy zamkniętych nastąpił znaczący wzrost liczebności form juwenalnych niektórych gatunków ryb .in. płoci, jazia, okonia oraz szczupaka. Można też zaryzykować tezę, że dzięki pracom renaturalizacyjnym przeprowadzonym w starorzeczach wzrósł potencjał migracyjny sieci tych starorzeczy, a dzięki temu także ich potencjał tarliskowy. Udrożnione starorzecza stały się dobry miejscem do podchowu i żerowania młodocianych form ryb.

i)      Nie stwierdzono znacznych różnic w strukturze oraz różnorodności ichtiofauny między stanowiskami nurtowymi a stanowiskami na starorzeczach otwartych. Wynika to z bezpośredniego, stałego połączenia omawianych starorzeczy z korytem rzecznym. W wyniku tego możliwa jest swobodna migracja i wymiana gatunków między dwoma typami stanowisk.

j)     Informacje uzyskane z rejestrów połowów wędkarskich potwierdziły dane dotyczące składu gatunkowego oraz dominacji poszczególnych gatunków ichtiofauny na terenie inwentaryzacji jakie uzyskano podczas odłowów badawczych.

k)    Stan zdrowotny i kondycję ichtiofauny z obszaru objętego inwentaryzacją poddawaną badaniom weterynaryjnym przez okres trwania projektu można uznać za bardzo dobrą. Nie wykazano żadnych zmian chorobotwórczych.

l)     Zalecane jest dalsze prowadzenie wykaszania roślinności wodnej w celu utrzymania uzyskanego przepływu biologicznego na renaturalizowanych starorzeczach zamkniętych, które dzięki przeprowadzonym pracom zostały udrożnione i ponownie połączone bezpośrednio z korytem rzeki.

m)  Należy prowadzić dalszy monitoring ichtiofauny na obszarze Narwiańskiego Parku Narodowego w celu potwierdzenia uzyskanych wyników badań oraz kontroli  nowych warunków siedliskowych miejscowej ichtiofauny na terenie renaturalizowanych starorzeczy

4.   Dwukrotnie, w roku 2013 i 2014 przeprowadzono zarybianie Narwi w granicach przedsięwzięcia gatunkami ryb drapieżnych w celu skutecznej naturalizacji składu ichtiofauny i poprawy bioróżnorodności. Zarybianie rzeki Narew na obszarze Natura 2000 PLH 200002 Narwiańskie Bagna (tożsamym powierzchniowo z Narwiańskim Parkiem Narodowym), odbyły się każdoroazowo w nastepujących ilościachi:

a.    nie mniej niż 6000 szt. narybku jesiennego suma,

b.    300 kg narybku jesiennego szczupaka,

c.     6000 szt. narybku jesiennego bolenia.

Wielkość ryb mieściła się z zakresie: sum 7-25 g, boleń 4-15g, szczupak o masie jednostkowej nie więcej niż 0,5kg/szt. Materiał zarybieniowy pochodził od tarlaków z Rejonu Wodnego Środkowej Wisły, co udokumentowano oświadczeniem oferenta o pochodzeniu materiału zarybieniowego.

5.    oraz Narwiańskiego Parku Narodowego przez Służbę Parku i wdrożono stały, wieloletni monitoring presji wędkarskiej i kłusowniczej na ichtiofaunę na terenie całego przedsięwzięcia w aspekcie jakościowym i ilościowym, poprzez wybudowanie infrastruktury oraz odpowiednie wyposażenie Służby Parku. W wyniku realizacji tego zadania wybudowano hangar pływający na łodzie motorowe i sprzęt p.poz w Kurowie. Funkcjonowanie tegto obiektu wydatnie skraca czas reakcji na pojawiające się w NPN zagrożenia dzięki stałej, natychmiastowej gotowości sprzętu pływającego do użycia. Ponadto wyposażono Służbę parku w elektroniczny sprzęt rejestrujący i obserwacyjny

6.   Wykupiono dotychczas ponad 100 ha gruntów prywatnych na rzecz Narwiańskiego Parku Narodowego w celu rozszerzenia obszaru, na którym prowadzona jest ekstensywna gospodarka rolna w formie koszenia i wypasu. Zadanie to jest obecnie ciągle realizowane.

Okres realizacji projektu: lata 2012-2015

Całkowita wartość projektu: 1 614 tys. zł